MULTİPLE SKLEROZ

Multiple skleroz hastalığı bir merkezi sinir sistem rahatsızlığıdır. Beyin, beyin sapı, beyincik ve omurilikte oluşabilecek hasarlanmalara bağlı olarak farklı belirtiler verir. Bu hastalığa beynin ve omuriliğin birden çok yerinde görülmesinden dolayı multiple(çoklu), hasar gören dokuların sertleşmesinden dolayı da skleroz(sertleşme) adı verilmiştir.

Merkezi sinir sisteminde ki sinir hücreleri uyarıları elektriksel sinyaller olarak iletir. İleten kısım aksondur. Sinir iletisini çevreleyen, koruyan yağlı dokuya da myelin kılıf adı verilir. Multiple skleroz hastalığı akson ve myelin kılıf birçok bölgede hasar görebilir. Sinirsel uyarılar düzgün iletilemez. Bu hasara bağlı olarak duyularda, konuşma ve dengede, görme yetisinde, yürümede bazı bozulmalar ortaya çıkabilir.

Multiple skleroz daha çok 20-40 yaş arası genç erişkinlerde ve sıklıkla da kadın cinsiyette görülür. Multiple skleroz’un etiyolojisi halen tam olarak açıklanamamıştır. Ancak bağışıklık sisteminde meydana gelen bir anormalliğin akson veya myelin dokusunda hasara sebep olduğu düşünülmektedir. Bağışıklık sisteminin akson ve myeline zarar vermesinde birden fazla faktör neden olmaktadır. Bunlar;

• Olası çevresel faktörler
• Enfeksiyon
• İklim
• Yaşanan bölge vs.
• Olası genetik yatkınlık

Sonuç olarak Multiple skleroz genetik yatkınlıkla beraber çevresel faktörlerin neden olduğu otoimmün bir hastalıktır denilebilir.

Multiple Skleroz Belirtileri

Multiple skleroz, MSS’yi etkilediği için çok çeşitli belirtilere yol açabilir. Belirtiler etkilenen bölgeye göre değişebilir. Multiple skleroza bağlı belirtiler Multiple skleroz atağı sırasında ortaya çıkıp daha sonra iyileşebileceği gibi bir kısmı da uzun dönem kalıcı olabilmektedir.

Multiple skleroz da Beyin etkilendiğinde;

• Güç kayıpları
• Konuşma bozukluğu
• Dikkat bozukluğu
• Yorgunluk
• Depresyon

Multiple skleroz da Beyin sapı ve beyincik etkilendiğinde;

• Çift görme
• Dengesizlik
• Peltek konuşma

Multiple skleroz da Omurilik etkilendiğinde;

• Duyusal etkilenmeler
• Dengesizlik
• El beceri kaybı
• Bacaklarda güçsüzlük(yürüme -)
• Mesane disfonksiyonu
• Cinsel bozukluk

Bu belirtilerin hepsi herkeste görülmeyebilir.Multiple skleroz da yorgunluk, halsizlik, uyuşmalar gibi şikayetler gün içerisinde aralıklarla olabileceği gibi günlerce, haftalarca da sürebilmektedir.

Multiple skleroz ataklarla seyreden bir hastalıktır. Atak, yeni belirtilerin ortaya çıkması ya da var olan belirtilerin artması ve bu durumun en az 24 saat sürmesidir.

• Multiple skleroz kimi zaman tek ataklı kalabilir ve kalıcı bir bozukluk bırakmadan düzelebilir. İkinci bir atak hiç gelişmeyebilir.
• Multiple skleroz da çoğu zaman yeni belirtilerin ortaya çıktığı ya da kötüleştiği ataklar ve iyileşme dönemleri birbirini takip edebilir. Ataklar kalıcı bozukluk bırakmadan düzelebilir.
• Ancak Multiple skleroz tekrarlayan ataklar bazen de kalıcı bozukluklar bırakabilir. 1 ay içinde ortaya çıkan yeni ataklar aynı atağın devamı olarak kabul edilir. Ataklar bir veya birkaç belirtiyi içerebilir.

Yalancı atak, vücut sıcaklığında artışa neden olan enfeksiyon veya diğer nedenlerle birlikte görülebilen, daha önce yaşanmış belirtilerin tekrar ortaya çıkması veya var olanların geçici olarak kötüleşmesi durumudur. Örneğin; grip nedeniyle ateşi çıkan Multiple skleroz hastasında yorgunluk, bulanık görme ve uyuşukluk şikayetleri olabilir.

• Gribal enfeksiyon ya da ateş
• Yoğun stres
• Yoğun egzersiz
• Uykusuzluk
• Açlık
• Adet dönemi vb. durumlar yalancı atakla ilişkili olabilir. Bu şikayetler enfeksiyon ve ateş ortadan kalkınca geçer ve yalancı atak olarak tanımlanır.

Multiple sklerozun evresi yoktur, tipleri vardır. Multiple sklerozun nasıl gelişeceği önceden bilinemez. Hastalık farklı şekillerde seyredebilir. Çünkü hastalığın kişide nasıl ilerleyeceğini ortaya koyan kesin bir gösterge yoktur.

Multiple skleroz TANISI NASIL KONUR?

Multiple skleroz tanısı bu konuda deneyimli bir nöroloji doktoru tarafından konulmalıdır. Çünkü özellikle başlangıç döneminde Multiple sklerozu taklit eden birçok hastalık vardır.

Çeşitli test ve tanı yöntemleriyle teşhis konulur. Hastalık öyküsü ve muayene bulguları önemlidir. Ayrıntılı bir nörolojik muayene yapılmalıdır. MRG yöntemiyle beyinde oluşan plakların mevcut durumu araştırılır. (Plak; miyelin hasarının meydana geldiği, bölgesel ve sınırlı tahribat alanına verilen addır.)

Uyarılmış potansiyeller adı verilen ve Merkezi sinir sisteminin belli bir uyarıya verdiği yanıtı ölçen testler uygulanabilir. Belden sıvı alınarak BOS incelemesi yapılabilir(lumbal ponksiyon). Bu işlem tamamıyla zararsızdır. Bu testte omuriliği çevreleyen sıvının içeriğine bakılır.

 

Multiple skleroz TİPLERİ

–ATAKLA VE İYİLEŞMELERLE GİDEN Multiple skleroz-

• %90 oranında görülür.
• Ataklar ortaya çıkar ve tam veya tama yakın düzelir.
• Atakların ne sıklıkla geleceğini tahmin etmek mümkün değildir. Ancak yılda birkaç kez bazen de 2-3 yılda bir atak olabilmekte, bir kısmında ataklar 15-20 yıl arayla gelebilmektedir.

-SEKONDER PROGRESİF Multiple skleroz-

• Multiple skleroz hastalığı bazılarında Multiple skleroz atak ve iyileşmelerle giden tipte başlar. Daha sonra ikincil ilerleyici forma dönüşebilir. Bu Multiple skleroz tipinde hastalık düzenli olarak ilerler.

-PRİMER PROGRESİF Multiple skleroz-

• %10-15 oranında görülür.
• Bu Multiple skleroz tipinde hastalık sinsi başlar ve yıllar içerisinde gittikçe kötüleşir. İlerleme hızı değişken olmakla birlikte genellikle yavaş seyirlidir.

-RELAPSING PROGRESİF ( İLERLEYİCİ ATAKLI) Multiple skleroz-

• %5’ten daha az görülür.
• Bu tipte hastalık başlangıçtan itibaren sinsi seyretmekle beraber arada ataklar görülebilmektedir.

 

-KLİNİK İZOLE SENDROM-

• İlk defa ortaya çıkan, Multiple skleroz ile uyumlu belirtilerin olduğu tek bir ataktır. Her klinik izole sendrom Multiple skleroz olarak kabul edilmez. Kesin olarak Multiple skleroz teşhisi konulabilmesi için MR’da Multiple skleroz ile uyumlu bulguların görülmesi gerekir.

 

Multiple skleroz Tedavisi

KORUYUCU TEDAVİ

BELİRTİLERİN TEDAVİSİ

ATAK TEDAVİSİ

Multiple skleroz tedavisinde 6 haftadan uzun süren ve günün yarısından fazlasında görülen yorgunluk anlamlı kabul edilir. Yorgunluk hastalığa bağlı olabilir ya da depresyon, gece sık idrara gitme ve kasılmalara bağlı uyku düzensizliği gibi ikincil nedenlerle ilişkili olabilir.

Bazı kişilerde yorgunluk her zaman vardır. Dinlenme ve uykuyla azalmaz. Bazı kişilerde ise belli mevsimde ya da zaman diliminde ortaya çıkar ve kendiliğinden iyileşebilir.

Multiple skleroz da yorgunluk normal yorgunluğa göre daha şiddetlidir. Gün ortasında belirginleşir. Akşamüstü daha ağırlaşır. Şiddeti harcanan fiziksel veya ruhsal enerjiyle paralel değildir. Stresle artabilir, dinlenmeyle azalabilir ve ısı artışıyla kötüleşebilir.

Multiple skleroz kas kontrolünü, gücünü ve koordinasyonunu etkileyebilir ve dolayısıyla rutin aktiviteleri gerçekleştirmek için normalden çok daha fazla enerji gerekebilir.

Yorgunlukla başa çıkmada günlük işlerin planlanması ve programın arasına küçük dinlenme aralarının verilmesi enerjinin korunmasına yardımcı olur. Aşırı güç sarf etmekten sakınılmalıdır. Yorgunluk şikayeti olan hastalar, yakınlarından yardım istemelidir.

Multiple skleroz hastaları düzenli uyumalı, sağlıklı beslenmeli, fazla kiloluysa kilo vermeli, sigara kullanmamalı ve sıcak banyo yerine ılık duş almalılar. Fizyoterapi ve rehabilitasyon ve medikal tedavi de faydalı olacaktır.

Şiddetli yorgunluk ataklara ya da Multiple sklerozun kötüleşmesine neden olmadığından kişi günlük normal hayatına devam edebilir.

Depresyon, Multiple sklerozlu kişiler tarafından en sık yaşanan duygusal problemdir. MS’ten kaynaklanabileceği gibi bazı ilaçların yan etkisi olarak da ortaya çıkabilir. Ayrıca depresyon genellikle MS’le de artan yaşamdaki diğer sıkıntılarla, onlarla baş etme yöntemleriyle ve dayanakların azlığıyla ilgili olabilir. Depresyon herkesin ara sıra yaşadığı, biraz kötü hissetmekten çok daha fazlasını ifade eden bir durumdur. Depresyon belirtileri;

• İştah değişikliği
• İlgi kaybı
• Uyku bozukluğu
• Kendini değersiz ve suçlu hissetme
• Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma olarak sayılabilir.

Önemli olan depresyonu ciddiye almak ve uygun tedaviye başlamaktır. Kişi öncelikle kendisine karşı dürüst olmalı ve depresyonda olduğunu kabul etmelidir.

Kasların şiddetli derecede kasılı kalması hali olarak adlandırılan spastisite, Multiple sklerozun rahatsız edici belirtilerinden biridir. Her dönemde ortaya çıkabilir. Özellikle bacakları etkileyen kas sertliği enerji tüketimini arttırır. Hareket etme yeteneğini azaltır. Bu durum sadece hafif bir gerginlik hissi şeklinde de olabilir. Ağrılı ve şiddetli derecelere de çıkabilir.

Kas sertliği sadece bulunduğu bölgeyi etkilemekle kalmaz aynı zamanda diğer eklemleri özellikle de bel mekaniğini bozarak ağrılara neden olabilir. Kas sertliği şiddetli stres, yorgunluk, enfeksiyon varlığı ve soğukla artış gösterebilir.

Kas sertlikleri erken dönemden itibaren tedavi edilmelidir (İlaç tedavisi+Fizik tedavi). Kas sertliği olan kasa soğuk uygulama, germe, elektrik stimülasyonu ve denge egzersizleri yapılabilir. Sertlik olan kaslar uygun tekniklerle gevşetilmeli, karşı grup kasları da güçlendirilerek ileride gelişebilecek eklem tutulma ve sertliklerinin önüne geçilmelidir.

Multiple skleroz hastaları mesane kontrolünde bozukluk görülebilir. İdrar kaçırma sorununu halletmek için öncelikle sorunun nedeni ve tipi belirlenmelidir. İdrar torbasında kalıcı idrar olup olmadığının belirlenmesi için US, idrar yapma işlevlerinin değerlendirilebilmesi için ürodinami testlerinin yapılması gerekebilir. İdrar yolu enfeksiyonu varsa tedavi edilmelidir. Yeterli ve uygun sıvı alımı günde 1.5-2 L olmalıdır. İdrar kaçımı var diye sıvı alımı azaltılmamalıdır! Mesane eğitimi ve fizyoterapi önemli etki yaratır.

Mesane eğitimi:

• Tuvalete çıkma sıklığının belirlenmesi için, hastalara düzenli günlük tutmaları istenir.
• İlk hafta idrar yapma sıklığı 30-60 dakika olarak belirlenir ve bu şemaya göre tuvalete çıkması istenir.
• Süre dolmadan idrara çıkma ihtiyacı olsa bile tuvalete gitmemeleri tavsiye edilir.
• Süre dolduğunda ise idrar hissi olmasa da idrar yapmaya çalışmaları gereklidir.
• İdrar yapma sıklığı programa olan uyum ve başarıya göre her hafta 15-30 dakika arasında artırılmalıdır.
• Böylece mesane kapasitesi artırılarak idrar yapma aralığı 3-4 saate çıkarılmaya çalışılır.

Multiple sklerozlu kişilerde kabızlık görülebilmektedir. Kabızlık yeterli sıvı ve lifli gıda tüketimi, çay, kahve, patates, pirinç, peynir, muz ve şeftali gibi besinleri fazla tüketmemek, çok hareket etmenin yanı sıra fizik tedavi ve gerekli durumlarda ilaç kullanımıyla önlenebilir.

Bağırsak işlev bozukluğu:

• Yeterli sıvı
• Lifli gıdalar
• Hareket
• Fizyoterapi
• İlaç

Multiple skleroz seyri sırasında görülen ağrının tedavisi ağrının türüne, nereden kaynaklandığına ve hastanın özel sorunlarına bağlıdır. Genel olarak hemen her zaman tedavi edilebilir. Tedavide ilaç tedavisi, fizyoterapi ve masaj önemli yer tutar.

Multiple skleroz tedavisi tam olarak yapılamasa da koruyucu tedaviyle belirtilerin azaltılması ya da giderilmesi için alınacak önlemlerle büyük ölçüde normal bir yaşam sürdürmek mümkündür.

Multiple skleroz Fizik Tedavisi

Multiple skleroz fizik tedavisi hastanın başkalarına ihtiyaç duymadan yaşamını sürdürebilmesini ve ihtiyaçlarını kendisinin karşılayabilmesini sağlayan çok önemli bir tedavidir.

Fizyoterapiyle mevcut beceri ve fonksiyonel kapasite korunur. Bir kayıp mevcutsa tekrar düzeltilebilir veya etkileri azaltılabilir.

İyi bir rehabilitasyon programının oluşturulması için öncelikle ihtiyaçların belirlenmesi gerekir. Fizyoterapistler hareket durumunu değerlendirirler. Kişinin kabiliyetleri ve sınırlamalarına uygun olarak özel egzersiz programı hazırlarlar.

Fizyoterapistler ayrıca ağrı yönetimi, yorgunlukla baş etme ve hareket etmeye yardımcı hareketlerin doğru kullanımı gibi konularda da önemli rol alırlar. Fizyoterapist tarafından verilen program fizyoterapist eşliğinde ya da hasta tarafından evde düzenli bir şekilde uygulanmalıdır. Ancak bu şekilde programdan yarar görülebilir.

Düzenli egzersiz yapmanın faydaları:

• Kas kuvveti, dayanıklılığı ve esnekliğinde artma sağlar.
• Kilo verme ve korumada etkilidir.
• Kardiyovasküler hastalık ve tromboz riskinde azalma sağlar.
• Kan yağı ve glikoz düzeyinin düşürülmesine yardımcı olur.
• Psikolojik durum ve uyku kalitesini düzeltir.
• Kronik ağrıyı azaltmada etkilidir.

Multiple sklerozda kişinin enerjisini akıllıca kullanması önemlidir. Günlük işler önceden planlanarak bütün güne yayılmalı, aralarında mutlaka dinlenme araları bırakılmalıdır (1 saat çalışma için 15-20 dk dinlenme uygun).

Egzersiz planlaması kişinin özürlülüğü ve kapasitesine göre yapılmalıdır. Bu yürüme, bisiklet egzersizi şeklinde olabilir. Bunlara ek olarak yoga ve gevşeme egzersizleri de önerilebilir.

Yüzme de en etkili egzersizlerden biri olarak önerilir. Su içi egzersizleri özellikle düşerek yaralanmaları da engellediği için daha kabul edilebilir bir egzersiz şeklidir ancak kişi yüzme bilmiyorsa su içinde kendi başına ya da yardımla hareket etmeye çalışmamalıdır.

Haftada 3-5 kez, aralarda 3-5 dk dinlenerek yaklaşık 40 dk egzersiz yeterlidir. Egzersiz ne kadar önemliyse dinlenme de o kadar önemlidir. Egzersiz hareketlerinin tekrarlanma sayısı 8 ila 10 olabilir ama her kişiye göre ayrı ayrı belirlenmeli ve yavaş yavaş arttırılmalıdır. Egzersiz sırasında düzenli nefes alınıp verilmeli ve nefes kontrol edilmelidir. Egzersiz günün herhangi bir saatinde kişinin kendini enerjik hissettiği bir zamanda yapılabilir (Sabah ve akşam saatleri genellikle daha idealdir).

Multiple skleroz hastası kişi kendini aşırı yormadığı takdirde spor aktivitelerini rahatlıkla yapabilir. Bununla birlikte Multiple skleroz hastaların aşırı aktivite ve yaralanma riskinden kaçınması önemlidir. Multiple skleroza bağlı yorgunluk her hastanın sporla ilgili toleransının kendinin belirlemesi gerektiği anlamına gelir. Görme bozukluğu varsa topla oynanan oyunlar gibi hızlı sporlardan kaçınmalıdır. Spor veya düzenli egzersiz MS’lilerde sağlıklı kişilerde olduğu gibi;

• Kas kuvvetini arttırır.
• Kalp-damar sistemini güçlendirir.
• Bazı Multiple skleroz belirtileri düzelebilir.

Multiple skleroz hastalarının vücut ısısı düzeni genel olarak etkilenmektedir. Terleme ve soluk soluğa kalma gibi serinleme mekanizmaları vücut ısısını kabul edilebilir bir seviyeye getirir. Ancak MS’li kişilerde söz konusu ısı kaybı mekanizmaları çoğunlukla zayıflamaktadır. Vücudun çok düşük ısı artışlarına maruz kalması bile Multiple skleroz belirtileri kötüleştirebilir ve ısıyla ilgili nörolojik problemler oluşabilir. Bu durum MS’li kişilerin egzersiz veya spor yaptığı durumlarda mutlak şekilde göz önünde bulundurulmalıdır. Çoğu Multiple skleroz hastasının ısıya karşı hassasiyeti bedensel faaliyetlerini sınırlamaktadır. Bu nedenle yüzme gibi su içinde yapılan sporların tercih edilmesi, spordan sonra soğuk suya girilmesi veya daha uzun süreli bir soğuk duş alınması önerilir. Ayrıca egzersiz sırasında sıcak ortamlardan ya da güneşten kaçınılmalı, bol sıvı tüketilmeli, gerekirse soğuk jel paketleri kullanılmalı ve giysiler ıslatılarak serinlemeye çalışılmalıdır.

Multiple sklerozun hangi tipi olursa olsun mutlaka yapılabilecek uygulamalar vardır. Önemli olan düzenli çalışmaktır. Hastanın hastalıkla ilgili gerçekleri öğrenmesi korku ve endişeyi azaltır. Çünkü insan genelde bilmediği şeylerden korkar ve gözünde büyütür. Hastalar kafalarına takılan tüm sorunlarda mutlaka ilgili hekim ve fizyoterapistine danışmalıdır.

Bu yazımızda Multiple skleroz hastalığı, belirtileri ve fizik tedavisi hakkında bilgi vermeye çalıştık sizde merak ettiklerinizi yorum olarak yazabilirsiniz.