Ön Çapraz Bağ Ameliyatı Sonrası Tedavi ve ACL Rehabilitasyonu
24 Şubat 2018Ön Çapraz Bağ Yırtıklarının Ameliyat sonrası tedavi ve Rehabilitasyonu ameliyatı sırasında kullanılan greft çeşidine göre farklılıklar göstermektedir. Hastanın ameliyattan önce ki aktivite hali, yaşı ve yaptığı işte post operatif rehabilitasyon süreci etkilemektedir.
Ön Çapraz Bağ ; diz ekleminin sağlamlığını, stabilitesini sağlayan aynı zamanda kinematik olarak birçok fonksiyonu bulunan bir bağdır.
- Ön çapraz bağ yırtıkları çoğunlukla sporcularda görülmektedir. Amatör ya da profesyonel düzeyde belirli bir spor dalı ile iç içe olan kişilerin aktivite sırasında yaptıkları ters bir hareket sonucunda meydana gelen bir yırtık çeşididir.
- Genelde hastanın dizinde ileri derecede ağrı, ödem ve şişlik tablosu vardır, yürüme ve hareketler kısıtlıdır.
- Ön çapraz bağ yırtığından şüphelenilmesi durumunda MR görüntülenme tekniği ile kontrol edilir.
Ön çapraz bağ dizin öne yada arkaya yer değiştirmesinde sabitleyici yani stabilize edici olarak görev yapmaktadır. Dolayısıyla herhangi bir yırtık oluşursa bu durum diz stabilizasyonunda bir bozukluğa neden olmaktadır. Bu da yürüken ya da dizinizi hareket ettirdiğiniz zaman ağrı hissetmenize yol açıcaktır. Bir süre bu duurm konservatif tedavilerle tedavi edilmeye çalışılsada uzun vadede eski iyi hale dönüş için cerrahi operasyonlar gerekebilmektedir.
Ön Çapraz Bağ Rekonstrüksiyonunun Post Operatif Rehabilitasyon Süreci
Ameliyat Öncesi dönem
- Ön çapraz bağ akut yaralanmasından hemen sonra inflamasyon süreci başlar.
- Ameliyat öncesi bağ tamirine hazırlık süreci preoperatif dönem olarak adlandırılır.
Hedef:
- Hasta ağrısız olarak minimal ödem ve tama yakın normal eklem hareketliğine sahip bir şekilde normal kas kuvvetine yakın bir kuvvete ulaşması hedeflenmektedir.
- Bu dönem de RICE protokolü uygulanmaktadır. RICE protokolü 1978 yılında Gabe Mirkin tarafından oluşturulan Rest(Dinlendirme),Ice(Soğuk Uygulama), Compression(Baskı Uygulama) ve Elevation(Kalp seviyesinin Üstüne Kaldırma) uygulamalarını içerir.
- Kas spazmının çözülmesi
Yapılan Uygulamalar ve Egzersizler:
- RİCE yani hastanın diz bölgesinde mevcut olan ödemi azaltmak için gün içerisinde sürekli olarak buz uygulama, ayak bileği pompalama egzersizleri, elevasyon, kompresyon uygulamaları
- Ameliyat sonrası dönemde özellikle ekstansiyon ( Dizin kilitlenmesi, tam düz olma hali) kaybı olur. Çarşaf ile diz arkasını germe egzersizlerine başlanılır.
- Eklem hareket açıklığı egzersizlerin önemi üzerinde durulmalı, hastaya egzersizlerin doğru bir şekilde yapılmasının ne kadar önemli olduğu vurgulanmalıdır.
- Egzersizler öğretilir, kas atrofisini giderilmesi için kuvvetlendirme hareketlerine başlanılır. (Bunlar öncelikli olarak izometrik egzersizler daha sonra, hastanın tolere edebildiği şekilde izotonik ve açık-kapalı kinetik zincir egzersizleridir.)
- Yürüyüş paterninde herhangi sorun yaşanıyorsa ameliyat öncesi dönemde sorun düzeltilmeye başlanmalıdır.
- Hastalar rehabilitasyon süreci hakkında tam olarak bilgilendirilip daha sonra cerrahi tedavi uygulanmalıdır.
Post operatif dönem
Maksimum koruma dönemi (1.-4.hafta)
- Ameliyat sonrası erken dönemde hastanın cerrahi bölgesinde ağrısı, cerrahi sonrası hemartrozu (Eklemiçi kanaması ), eklem hareket açıklığı kaybı ve istemli quadriseps kontraksiyon kaybı mevcuttur.
- Hastanını ambulasyonu için (yürüyebilmesi için) koltuk değnekleri kullanması gerekmektedir.
- Dizlik kullanımı ve süresi cerrahi operasyonu uygulayan doktorun tercihine göre süre farklılıkları gösterebilmektedir.
- Maksimum koruma dönemi kendi içerisinde Erken dönem (0.gün-2.hafta) ve Geç dönem (2.-4.hafta) olmak üzere 2’ye ayrılır.
Maksimum korumada Erken dönem (0.gün-2.hafta)
- Ameliyat sonrası süreçte hemen koruyucu dizlik ile hastanın dizi sabitlenmektedir.
Hedef:
- Ödem kontrolünün sağlanması
- Koltuk değneği ile yürüme alıştırmaları ( yükün % 25’i kadar verilebilir.)
- Eklem hareket açıklığını artırıcı egzersizler ( Erken dönemde hedeflenen açı değeri 0 ° ile 90 ° arasıdır)
- Ekstansiyon kaybını önlemek diz arkası germe egzersizlerine (hamstring) yavaş yavaş başlanılır. ( ACL grefti hamstring kasından alınmış ise çok erken dönemler de hamstring kası germe egzersizlerinin yapılmasından kaçınılmalıdır )
Yapılan Uygulamalar ve Egzersizler:
- RİCE yani hastanın diz bölgesinde mevcut olan ödemi azaltmak için gün içerisinde sürekli olarak buz uygulama, ayak bileği pompalama egzersizleri, elevasyon, kompresyon uygulamaları
- Ameliyat sonrası dönemde özellikle ekstansiyon ( dizin kilitlenmesi, tam düz olma hali) kaybı olur. Çarşaf ile diz arkasını (hamstring) germe , gastroknemius/soleus germe egzersizleri yapılmalıdır.
- Eklem hareket açıklığı egzersizlerin önemi üzerinde durulmalı, eklem hareket açıklığını artırmak için patellar mobilizasyon uygulaması yapılır.
- Egzersizler öğretilir, kas atrofisini giderilmesi için kuvvetlendirme hareketlerine başlanılır. (Bunlar öncelikli olarak izometrik egzersizler Quadriseps, hamstring ve adduktor kas gruplarına yönelik)
- Özellikle quadriceps kası olmak üzere kas kontraksiyonunu sağlamak için elektrofiziksel ajanlardan yararlanabilinir. ( Elektrik stimülasyonu uygulamaları; NMES vs.)
- Diz bükülmesine birazcıkta olsa engel olucak şekilde diz kuvveti kazanıldıysa düz bacak kaldırma (DBK) egzersizlerine başlanabilir.
Maksimum korumada Geç dönem (2.-4.hafta)
- Bu dönemde erken dönemde başlanılan egzersizlere bir kaç eklem yapılarak devam edilmektedir.
- Hastanın yürüme paterni biraz daha iyi duruma gelmiş ve artık yürürken ayak üzerine yük aktarımı cerrahiyi gerçekleştiren doktor kontrolünden sonra %75 -% 100 seviyelerine çıkarılmıştır.
Hedef:
- Ödem kontrolünün sağlanmasına devam edilir
- Koltuk değneği ile yürüme alıştırmaları ( yükün %75 -% 100’ü kadar verilebilir.)
- Eklem hareket açıklığını artırıcı egzersizler ( Erken dönemde hedeflenen açı değeri 0 ° ile 125 ° arasıdır.) Burada dikkat edilecek unsur; kazanılması gereken açı değerinin pasif olarak değil hastanın aktif olarak kendi kas kuvveti ile yapabilmesidir ***
- Ekstansiyon kaybını önlemek diz arkası germe egzersizlerine (hamstring) tekrar sayısı artırılarak devam edilir.
Yapılan Uygulamalar ve Egzersizler:
- RİCE yani hastanın diz bölgesinde mevcut olan ödemi azaltmak için gün içerisinde sürekli olarak buz uygulama, ayak bileği pompalama egzersizleri, elevasyon, kompresyon uygulamaları
- Hamstring germe , gastroknemius/soleus germe egzersizleri yapılmalıdır.
- Eklem hareket açıklığı artırıcı egzersizlere ağrılık verilir. ( 4 yöne patellar mobilizasyon, Topuk kaydırma egzersizleri)
- Kas kuvveti artırıcı egzersizler, 4 yöne düz bacak kaldırma egzersizleri yapılabilir.
- Kapalı kinetik zincir egzersizleri yapılması güvenli olduğu için kazanılan açı değerinde devam edilir.
- Açık kinetik zincir egzersizleri KKZ egzersizlere oranla tolere edilmesi daha zor olduğu için 90º-40º’lik diz ekstansiyonunda devam edilir.
- Terminal ekstansiyondaki kuvvetlendirici egzersizler ACL’ye aşırı yük bindiriceği için bu dönemde kaçınılır.
- Kas atrofisini giderilmesi için kuvvetlendirme hareketleri daha çok tekrar ile yapılmalıdır. (İzometrik egzersizler Quadriseps, hamstring ve adduktor kas gruplarına yönelik)
- Quadriceps dirençli egzersizleri ve hamstringten greft alınmadı ise hamstring dirençli egzersizleri
- Özellikle quadriceps kası olmak üzere kas kontraksiyonunu sağlamak için elektrofiziksel ajanlardan yararlanabilinir. ( Elektrik stimülasyonu uygulamaları; NMES vs.)
- Gövde stabilizasyon ve pelvis stabilizasyon egzersizleri
Orta düzeyde koruma dönemi (5.-10.hafta)
Birinci ayın sonunda artık yavaş yavaş ağrı kontrolü sağlanmış olup ödem belirgin düzeyde azalmaya başlamaktadır.
Hedef:
- Denge ve propriyosepsiyon egzersizleri ( Diz instabilitesini azaltmak için )
- Dizin tama yakın eklem açıklığı kazanılmaya çalışılır.
- Orta düzeyde koruma dönemi kendi içerisinde Erken dönem (5.-6. hafta) ve Geç dönem (7.-10.hafta) olmak üzere 2’ye ayrılır.
Orta düzeyde koruma Erken dönem (5.-6.hafta)
Hedef:
- Kas kuvvetinin iyi düzeye ulaştırmak hedefi vardır ayrıca bu dönemin sonunda bağımsız olarak yürüme sağlanır.
Yapılan Uygulamalar ve Egzersizler:
- Quadriseps, hamstring, gastroknemius ve kalça kaslarına dirençli egzersizler uygulanır ( Egzersiz lastikleri (theraband) ya da ağırlıklarla başlanır).
- Kapalı Kinetik Zincir egzersizleri
- Alt ekstremiteye yönelik 4 yönlü dirençli kuvvetlendirme egzersizleri
- Bacak, Diz esneklik egzersizleri
- Gövde stabilizasyon ve pelvis stabilizasyon egzersizleri
- Bisiklet ve havuz içi yürüme egzersizleri
- Propriyoseptif eğitim ( Denge tahtası, tek ayak üzerinde durma egzersizi, Tecnobody gibi)
- Dize yönelik ritmik stabilizasyon egzersizleri
Orta düzeyde koruma Geç dönem (7.-10.hafta)
Hedef:
- Artık zayıf olan tüm kaslara yönelik kuvvet artırma, dayanıklılık ve esneklik egzersizleri arttırılarak devam edilir.
- Tam eklem hareket açıklığı sağlanmalı, kas kuvveti arttırılmalı, eklemdeki dinamik kontrol sağlanmalı, günlük aktiviteler rahatlıkla yapılabilir duruma gelinilmeli
- Normal yürüyüş paterni ile yürüyebilecek duruma gelip , yürüme ve jogging egzerszilerine başlanılmalı.
Yapılan Uygulamalar ve Egzersizler:
- Quadriseps, hamstring, gastroknemius ve kalça kaslarına dirençli egzersizler uygulanır ( Egzersiz lastikleri (theraband) ya da ağırlıklarla direnç artırılarak devam edilir).
- Kapalı Kinetik Zincir egzersizleri ( tek bacak skuat, leg press 0-60 derece)
- Alt ekstremiteye yönelik 4 yönlü dirençli kuvvetlendirme egzersizleri direnç artırılarak devam edilir.
- Bacak, diz esneklik germe egzersizleri
- Gövde stabilizasyon ve pelvis stabilizasyon egzersizleri
- Bisiklet ve havuz içi egzersizler (Havuzda koşma – yüzme)
- Propriyoseptif eğitim hareketler daha da zorlaştırılarak yapılır (Mini tramp zıplama, lateral basma zemini, stabil olmayan zeminde topa uzanma ve yakalama )
- Pliometrik egzersizler yapılamaya başlanır. (Kutudan yere atlama, kutunun lateralinden medialine atlama, iki/tek bacakla sıçrama ,15-30 cm yükseklikten atlama gibi)
- Dize yönelik ritmik stabilizasyon egzersizleri
Minimum düzeyde koruma dönemi (11.-24.hafta)
Hedef:
- Ağrısı ve ödemi artık kalmayan hastanın GYA (Günlük Yaşam aktiviteleri) yönünden sınırlaması kalmayıp diz stabilitesi artık iyi durumdadır.
- Hedef; kas kuvvetini ve fonksiyonel düzeyi maksimum derece de arttırmak olmalıdır.
- Bu dönemin sonunda cerrahi geçirmiş dizin kas kuvveti normal dizin %70’i düzeyine ulaşmış olmalıdır.
Yapılan Uygulamalar ve Egzersizler:
- Esneklik, kuvvet, dayanıklılık, propriyosepsiyon egzersizlerine şiddet düzeyi arttırılarak devam edilir.
- Tam hızda koşu programlarına ve sprintler
- 8 şeklinde, S şeklinde koşular, Küçük dairede koşma
- Havuzda koşma – yüzme
- Pliometrik egzersizlere devam (Kutudan yere atlama, kutunun lateralinden medialine atlama, iki/tek bacakla sıçrama ,basamakta koşu, 30-60 cm yükseklikten atlama)
Spora geri dönüş dönemi (4.ay ve sonrası)
Koruma döneminde yapılan egzersizlere ek olarak spora geri dönüş egzersizleri yapılır.
Hedef:
- Ameliyatlı bacağı kas gücü ve fonksiyonel düzey bakımından sağlam tarafın % 90 düzeyine getirmek.
Yapılan Uygulamalar ve Egzersizler:
- Terapötik Egzersizler:
-
- Spor aktivitelerine aşama aşama geri dönme
- Güç ve dayanıklılık koruma aktiviteleri
- Çeviklik ve spor spesifik eğitimler ilerletilir
- Ön Çapraz bağ yırtığı olan kişilerin erken dönemde uygulayabilecekleri bir takım kolay egzersiz örneklerini sizin için örnekledik. Yukarıda adı geçen bazı egzersizlerin resimli anlatımı..
- Egzersizleri yaparken her zaman ağrı sınırını gözetmemiz gerekmektedir.
1 . Diz Bükme – Düzeltme Egzersizi
- Amacımız sırtüstü pozisyonda yatarken, topuğumuzu yataktan kaldırmadan dizinizi yavaşça bükebildiğiniz kadar bükün 5 saniye bekleyin ve düzeltin.
- Eğer çapraz bağınızda ki yırtık ciddi düzeydeyse bu bükme olayı aslında çokta büyük açılarda olmayabilir. Dolayısıyla eğer ağrınız şiddetliyse ağrı sınırına kadar zorlayıp daha sonrasın da dizinizi düzeltirsiniz. Bükme açısının çok fazla olmasına gerek yok bu egzersizde amaçlanan diğer bi amaç ise diz hareketliği ile diz bölgesinde mevcut olan ödemi azaltmaktır.
2. Quadriceps İzometrik Egzersizi
- Bacağımızın ön kısmındaki kasımızın (uyluk kasımızı) diğer bir adı quadriceps kasıdır. Amacımız Quadriceps kasımızın sabit bir kasılma ile kasılıp kuvvetlendirilmesidir. Bu egzersizi yaparken eğer ön çapraz bağımızda ki yırtıktan ya da şikayetimizden dolayı dizimizi tam düzelttiğimiz de şiddetli bir ağrım oluyor diyorsanız resimde ki gibi bir havluyu rulo haline getirererek diz altına koyarak bu egzersizi yapabilirsiniz. Egzersiz yapılırken ayak bileğimizi kendimize doğru çekip, üst bacak kasımızı kasarak rulo havluya doğru bastırılır, ezmeye çalışılır ve 5 saniye boyunca bu pozisyon korunur. Sonra gevşenilir.
3. Düz Bacak Kaldırma Egzersizi
- Bu egzersizde hem karın kaslarına hem bacak kaslarına hem de aslında dizimizi dümdüz tutmamız gerektiği için diz stabilizatörlerini çalıştırmış olmaktayız. Egzersiz yapılırken ayak parmaklarımızı öncelikle kendimize doğru çekmeli ardından aktif olarak bacağımızı diğer dizimiz ile aynı hizaya gelicek şekilde kaldırıp 5 saniye bekliyoruz ve indiriyoruz.
4. Havlu Sıkıştırma (İç Bacak) Egzersizi
- Bacaklarımızın arasına bir havluyu rulo haline gitirerek koyuyoruz. Her iki dizimizi birbirine doğru yaklaştırmaya çalışarak 5 saniye boyunca sıkıştırıp bırakıyoruz.
5. Duvar – Bacak Arası Havlu Sıkıştırma Egzersizi ( Kalça Abdüksiyon İzometrik)
- Duvar ile bacağımız arasına yerleştirmiş olduğumuz havluyu bacağımızı duvara doğru ittirerek sıkıştırmaya çalışıyoruz. Egzersizi 5 saniye boyunca yapıyoruz ve gevşiyoruz.
6. Diz Güçlendirme Egzersizi (Quadriceps kası)
Bacaklar aşağı doğru yataktan sarkıtılmış bir şekilde otururken dizimizi yukarı doğru kaldırıp düzleştiriyoruz. Egzersizi yaparken dizin altına ince bir havlu ile desteklenmesine ve ayak bileğinizi kendimize doğru çekmeye dikkat edilmelidir. Diz düzleştirildikten sonra 5 saniye bu pozisyonda beklenilir ve yavaşça indirilir.
7. Diz Bükme Egzersizi
Yüzüstü pozizyonda yaterken ameliyatlı diz ilk önce kendi kuvvetiyle bükülmeye çalışılır son nokta da sağlam diz yardımıyla ameliyatlı dizimiz yavaşça geriye doğru bükülmeye çalışılır.
8 . Diz Arkası Esnetme- Germe egzersizi
Sırt üstü pozisyonda topruğun altına rulo şeklinde bir havlu yerleştirilir ve diz aşağıya doğru bastırılarak 5-10 saniye esnetilir.
9. Hamstring germe ( Diz Arkası Esnetme 2)
Sırtüstü pozisyonda ayak tabanında takılmış ip haline getirilmiş bir çarşaf yardımıyla, bacak yukarı doğru kaldırılarak diz bükülmeden ameliyatlı bacağın arka kısmı 5 saniye boyunca esnetilir.
2 gün önce ameliyat oldum şaşırtıcı bir şekilde doktorum herhangi bir dizlik veya koruma takmadı ameliyat çıkışında hemen bileğimin altına bir yastık konuldu ve 48 saat boyunca bu şekilde kaldı zaten ilk ameliyat gecesi dizim yatağa 0 derece noktasına gelmişti 24 saat geçmeden saat 18:00 da çıktığın ameliyatın diğer günü sabaha saatlerinde fizyoterapist geldi belli başlı hareketler yaptık ve u şeklindeki değnek ile yürümeye başladım fizyoterapistin gün içinde 2. gelişinde biraz daha fazla dizimi hareket ettirdik ve daha çok açıldı sonra merdivenin olduğu kısıma gittik sadece merdiven korkuluğundan tutarak yaklaşık 15 merdiven çıkıp indim ve ameliyatın henüz üzerinden 24 saat grçmemiş olmasına rağmen merdivenden indiğimde bir özgüven geldi ve u değneği bırakarak odaya yürüyerek giriş yaptım benim internet de okduğum kişilere göre baya şaşırtıcı bir durumdu yaşımın genç (19)olması bunda etkili olabilirdi gün içinde yürüyüşlerimi fizik tedavi hareketlerimi tekrarladım 3-4 defa bir sonraki gün eve çıkardılar ve değneksiz bir şekildr gezebileceğimi herhangi bir engel olmadığını söylediler şuan evdeyim ayağa kalkmadan önce söylenrn hareketleri yapıyorum yürümem daha da basitleşiyor 3 haftaya gayet iyi olucağım söylendi internete bakıp karamsar olmayın gidip ameliyatınzı olun dayanılmayacak bit acı yok 2 gün hastanede ağrılarım oldu ama gıkım çıkmadı 6-7 defa ağrı kesici serum eşliğinde gayet iyiydim herkesin vücut yapısı farklı tepkilerde gösterebilir ama siz yinede hayat standardınızı düşürmemek için gidin ameliyatınızı olun be 4-5 ayın sonunda eski sağlıklı dizinize kavuşun.
Ameliyat sonrası, tedaviye başlamadan önce hastanın Eklem hareket açıklıkları, tahminen, kaç derece oluyor ve kas kuvveti ne kadar oluyor?