Disfaji Nedir?

Disfaji yutma eylemi için gerekli olan kasların fizyolojik olarak değişime uğraması sonucu oluşan problemdir. Diğer bir anlamı ile yutma zorluğu, yutma bozukluğudur. Kasların uğradığı fizyolojik değişimler iki tür disfajiye yol açar.

Bunlar :

a. Bolusun yani çiğnenmiş durumdaki yiyecek kütlesinin mideye geçişini sağlamak için bolusun hazırlanması ile alakalı olan bozukluklar.

b. Geçişe hazırlanan bolusun yanlış yönlendirilmesi ile yutma girişiminin gerçekleştirilmesi fakat mideye ulaşmadaki başarısızlık.

Yutma olayı sensorimotor bir davranıştır. Yutma olayında birçok yapı görev alır. Ağız ve boyunda yaklaşık olarak 30 civarında kas ve bu kasları innerve eden kafa çiftleri, sinirler bolusun mideye ulaşmasında sırası ile görev alırlar.

Yutma olayı hem istemli hem de istemsiz olarak gerçekleşen evrelerden oluşan bir süreçtir. İnsan kendi iradesi ile yutma olayını başlatır. Yutma 3-4 evre olarak ele alınabilir.

Yutma Evreleri

Yutma evreleri 4 başlık halinde inceleyeceğiz… Bunlar Oral hazırlık fazı, oral faz, farengeal faz ve özaofageal faz.

a. Oral Hazırlık Fazı : İstemli olarak gerçekleşen bu fazda yiyecek ağız içine alınır, bolus haline getirilir ve yutmaya hazırlanılır. Bu durumda farenks ve larenks dinlenme durumundadır.

b. Oral Faz : Oral hazırlık fazında bolus haline getirilen besin farenkse doğru itilir. Oral hazırlık fazında olduğu gibi istemlidir. Bolus ön plikalara ulaştığında lateral ve palatal yutma refleksleri harekete geçer. Böylece farengeal faz başlar.

c. Farengeal Faz: Hazırlık fazı ve oral fazdan farklı olarak istemsiz gerçekleşir. Hızlı bir şekilde reflekslerle gerçekleşir. Farengeal fazda hava yolunun korunması adına yumuak damağın kalkması, larinksin öne doğru ve yukarı doğru olan hareketi ve bazı kıkırdak yapıların ve vokal kordların kapanması ile gerçekleşir. Bolusun krikofarengeal bölgeden geçmesi ile birlikte yutma olayının özofageal fazı başlamış olur.

d. Özofageal Faz : Bolusun mideye ulaştığı fazdır. Bu faz üst özofageal sfinkterin gevşemesi ile başlar ve bu durumu özofagus peristalsis takip eder. Bolusun alt özofageal sfinkterden de geçmesi ile beraber besin mideye ulaşmış olur.

Disfaji yukarıda verilen bu fazlardan (a,b,c,d) herhangi birinde gerçekleşebilir.

Disfajinin Sebepleri ve Belirtileri Nelerdir ?

Disfajiye birtakım hastalıklar sebep olabilir. Bunlar: inme, parkinson, serebral palsi, multiple skleroz, alzheimer, ağız kanseri, yutak kanseri, boğaz kanseri, beyin travması olabilir. Yine aynı şekilde bazı ağız hijyeni ile alakalı problemler ( eksik diş, çürük diş, uygun olmayan diş protezi vs.) disfaji hastalığına sebep olabilir.

Disfajinin Belirtileri Nelerdir?

Disfajinin belirtileri; odinofaji de denilen yutma sırasında ağrı hissi, hiç yutamama, gıdanın boğazda veya sternumun arkasında takılı kalmış olma hissi, yemek yerken ağızdan dışarı tükürük gelmesi, seste boğukluk ve kısıklık, yemek sırasında kusma, geğirme veya öksürme durumu, hasta kişinin yutamama korkusu ile yiyecek seçimi yapması, nedensiz kilo kaybı yaşaması, lokma küçültmesi disfajinin belirtileri arasında yer alır.

Disfajide Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon

Egzersizler çoğu hastalıkta olduğu gibi disfajide de çok önemli bir yere sahiptir. Bunun yanında bir takım fizik tedavi yöntemleri ile disfaji tedavi edilebilir. Hastalara yutma rehabilitasyon programı uygulanır. Verilen egzersizlerde ki amaç başta da belirttiğimiz gibi yutma sırasında rol alan yaklaşık 30 civarındaki kasın güçlendirilmesine yöneliktir. Literatürde bulunan ve geleneksel tedavi içerisinde kullanılan egzersiz eğitimde hedef alınan kaslar farengeal,larengeal,dil ve dudak kasları, suprahyoid kaslardır. Uygulanan egzersiz programının başarılı olabilmesi için egzersizlerin bazı prensiplere uygun olması gerekmektedir. ( yüklenme, ilerleme, yoğunluk, adaptasyon, geri dönüşebilme, iyileşme ve özelleşme) Egzersizler ile kas lif tipinde değişim ve hipertrofi görülebilir. Bu değişiklikler en erken beş hafta içinde görülür. Ortaya çıkan değişiklikler egzersize göre farklılık gösterebilir.

Shaker Egzersizi

Shaker egzersizi disfaji tedavisinde kullanılan başlıca egzersizlerdendir. İzometrik ve izotonik kasılmalar içeren bu egzersizin etkileri: suprahyoid kasları kuvvetlendirmek ve bu sayede larenksin öne ve yukarı hareketini geliştrmek, ÜOS açılışını arttırmak, priform sinüsteki kalıntı miktarını azaltmak, yutma sırasında meydana gelen aspirasyon olayını önlemek.

Yutma sırasında aktif olan dil ve orofaringeal bölgedeki kasların geliştirilmesinin bir yolu da ses egzersizleri ve özel dil hareketleridir. Vokal fonksiyon egzersizleri dil ve farengeal mobiliteyi, orofarengeal yutma etkinliğini arttırırken oral geçiş süresini azaltır. Dil egzersizlerinin kullanılma amacı ise dil kuvvetini arttırmak, dil basıncını geliştirmek, dil ve farinks arasında meydana gelen basıncı arttırmaktır. Bu durumlar sayesinde bolusun etkili temizliği sağlanmış olur.

Bir diğer egzersiz türü olan Ekspiratuar Kas Kuvvet Eğitimi (EMST) disfaji tanısı konulmuş hastalarda öksürük kuvvetini, maksimum ekspiratuar basıncı, suprahyoid kas aktivasyonunu, hyoid elevasyonunu arttırırken aspirasyonu azaltır.

Proprioseptif Nöromusküler Fasilitasyon yani PNF ile yapılan boyun hareketleri suprahyoid kasları uyardığından yutma rehabilitasyonunda kullanılabilir.

Disfaji rehabilitasyonunda kullanılan bir diğer yöntem de nöromusküler lektrik stimülasyonudur. Larenksin yukarı hareketinin geliştirilmesi submental kasların bu yöntem ile uyarılması sonucu olabilir.

Termal Taktil Stimülasyon

Yutma refleksinin tetiklendiği ön fusial arklar soğuk ile uyarılır. Burada amaç yutma refleksinin tetiklenmesidir. Bu uygulama ile kortikal düzeyde bilateral aktivasyon meydana gelir ve orofarengeal faz kolaylaşır.

Bazı postüral teknikler kullanılabilir. Burada amaç hastalarda solunum yollarını kapatmak, bolus kontrolünü, yutmanın hızını ve güvenliğini arttırmak, aspirasyonu önlemektir. Bu amaçla başın bazı pozisyonları kullanılabilir. Bunlar: fleksiyon, rotasyon, ekstansiyon veya lateral fleksiyon pozisyonlarıdır.

Mendelson Eforlu Yutma ve Masako Manevraları

Mendelson eforlu yutma kas eforundaki artışın sonucunda yutma zamanında ve bolusun akışında değişiklik meydana getirir. Manevralarda amaç dilin posterior farinks duvarı ile temasını geliştirmek, kas kuvvetini geliştirmek, orofaringeal basıncı arttırmak ve rezidü miktarını ve aspirasyonpenetrasyon oranını azaltmaktır.Kullanılan bir diğer manevra ise yutma öncesinde vokal kordların kapanmasını sağlayan ve bu sayede aspirasyonun önlenmesine yardım eden supraglotik ve süpersupraglotik yutma manevralarıdır.

Biofeedback ise yutkunmada farkındalığı ve yutkunma sırasında hastanın performansını arttırmak amacı ile tedavide yardımcı olarak işitsel ve görsel geri bildirim kullanılmasıdır.

Lokma, Kıvam ve Şekil Ayarlanması

Yapılan değerlendirmelerin sonrasında yutmanın güvenli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için bolusun sıcaklığında, miktarında veya kıvamında değişiklikler yapılabilir. Bunlar emniyetli ve başarılı oral alımın devamının gelmesi adına kullanılmaktadır. Miktar azaltılmasının amacı kalıntı ve aspirasyon riskini azaltmaktır.

Bu yazımızda disfaji nedir, disfaji belirtileri, disfaji fizik tedavisi ve disfazi egzersizlerinden bahsettik sizde merak ettiklerinizi bizlere yorum olarak yazabilirsiniz.